Bank Cheque Rule: आजच्या डिजिटल युगात UPI, मोबाईल बँकिंग, आणि इंटरनेट बँकिंगच्या गदारोळातही ‘चेक’ या जुन्या पण विश्वासार्ह माध्यमाला अनेक लोक अजूनही प्राधान्य देताना दिसून येतात. काही व्यवहार अजूनही चेकशिवाय पूर्ण होत नाहीत, मग तो मोठा व्यवहार असो, कंपनीमधला पगार असो, किंवा एखाद्या खात्रीशीर आर्थिक देवाण घेवाणीचा भाग असो. पण या सगळ्यात एक साधी गोष्ट लक्षात घेतली जात नाही ती म्हणजे चेकच्या मागे सही का करावी लागते? चेकच्या मागे सही करण्याची गरज काय?
आश्चर्य वाटेल, पण ९०% लोकांना याबद्दलचे हे नियम माहितच नसतात. आणि जेव्हा एखादा चेक बँकेत जातो, आणि बँक त्याला नाकारते, तेव्हा मग आपल्याला जाणवतं, की आपण काहीतरी चूक केली (Bank Cheque Rule in Marathi) आहे, पण नक्की काय?
चेक म्हणजे नक्की काय?
चेक म्हणजे बँकेला दिलेली एक अधिकृत सूचना असते जसं की, अमुक एका व्यक्तीला अमुक रक्कम द्या. तो व्यवहाराचा आधार असतो, आणि म्हणूनच त्याचे नियम फार नाजूक आणि महत्त्वाचे असतात. प्रत्येक चेकचा एक प्रकार असतो, काही चेक फक्त तुम्हालाच लागू पडतात, तर काही कोणाहीकडे असले तरी ते deposit केले जाऊ शकतात.
बेअरर चेक, धोका मोठा, सावधगिरी अधिक!
‘बेअरर चेक’ हा एक असा प्रकार आहे की जो ज्याच्या हाती असेल, त्याच्याच मालकीचा मानला जातो. म्हणजेच, त्या चेकवर जर तुमचं नाव नसेल आणि तो कुणाकडेही सापडला, तरी तो त्या व्यक्तीकडून सहज घेता येतो.
आता याचं गांभीर्य समजून घ्या, जर तुम्ही कुणाकडून बेअरर चेक घेतला आणि त्यावर मागे सही केली नाही, तर बँकेला हे समजणारच नाही की तुम्ही कोण आहात, आणि तुम्हाला त्यांना पैसे का द्यायचे आहेत? यामुळे अनेकदा बँक चेक नाकारते, किंवा ओळखपत्र मागते.
जर तुम्ही दुसऱ्याच्या नावाने दिलेला बेअरर चेक deposit करणार असाल, तर त्यावर मागे स्वाक्षरी करणं अत्यंत गरजेचं आहे. हे केल्याने बँकेसमोर एक ट्रेस राहतो, की हे पैसे कुणाला दिले गेले, आणि त्याची जबाबदारी कुणी घेतली आहे.
अकाउंट पेयी आणि ऑर्डर चेक, अधिक सुरक्षित पण नियम वेगळे
दुसऱ्या बाजूला, जर चेक हा ‘अकाउंट पेयी’ किंवा ‘ऑर्डर’ प्रकारचा असेल, तर त्यामध्ये रक्कम थेट संबंधित व्यक्तीच्या खात्यातच जाते. इथे तुलनेने धोका कमी असतो, यामागच कारण असं की त्यावर नाव स्पष्ट लिहिलेलं असतं आणि बँकेकडे देखील आधीच खातेदाराची माहिती उपलब्ध असते. त्यामुळे अशा चेकच्या मागे सहसा सही वैगरे काही करण्याची गरज भासत नाही.
पण तरीसुद्धा, जर व्यवहारात दुसरी व्यक्ती चेक भरत असेल, किंवा काही साक्षी आवश्यक असेल, तर चेकच्या मागील बाजूस सही केल्याने कोणताही वाद उद्भवल्यास तो टाळता येतो.
चुकीमुळे अडथळे आणि त्रास
खूप वेळा काय होतं, एखादा चेक बँकेत दिला जातो, पण त्यावर मागे सही नसते. बँक अशावेळी चेक नाकारते, कारण त्यांच्याकडे पुरेशी माहिती नसते. यामुळे त्या व्यक्तीला परत बँकेत जावं लागतं, नव्याने सही घ्यावी लागते, वेळ वाया जातो, कधी कधी पैशांची तातडीची गरज असते आणि हे सगळं माहीत नसल्याने त्यामुळे त्रास होतो.
काहीवेळा आपण स्वतःच चेक भरतो, आणि तो जर आपल्याच खात्यात जातोय, तर त्यावर मागे सही नसली तरी चालते. पण दुसऱ्याच्या वतीने आपण चेक भरत असू, तर ती सही ही तुमच्या ओळखीचं प्रतीक असते.
ही लहानशी सवय, मोठ्या अडचणीपासून वाचवते!
असं वाटतं ना, की कधीतरी ही सही केली नाही, तर काय फरक पडतो? पण वास्तवात ही लहानशी गोष्ट तुमचं आर्थिक नुकसान वाचवू शकते. प्रत्येक वेळेस, विशेषतः बेअरर चेकवर, मागे स्वाक्षरी करणं ही एक चांगली आणि अत्यंत सुरक्षित (Bank Cheque Safety) सवय आहे.
अशा छोट्या पण महत्त्वाच्या नियमांची माहिती प्रत्येकाने ठेवणं गरजेचं आहे, कारण चूक फक्त एकदाच होते, पण त्याचा त्रास अनेक वेळा होतो.