Health Special: भारतात जवळपास 12-15% लोकसंख्या ही मधुमेहाने (Diabetic patients) ग्रासली गेली आहे. मात्र शहरी भागात याचे प्रमाण जास्त आहे. बैठी सवयी, जंक फूडचे सेवन आणि व्यायामाचा अभाव यासारख्या जीवनशैलीतील घटक या परिस्थितीला कारणीभूत आहेत.
मधुमेहामध्ये रक्तातील साखरेची पातळी (sugar level) वाढते आणि त्याच्या आजाराच्या नियंत्रणासाठी औषधोपचार, आहार नियंत्रण आणि व्यवस्थापनासाठी नियमित व्यायाम यांचा समावेश होतो. आधीच्या काळी रक्तातील साखर नियंत्रणात आहे की नाही ते बघण्यासाठी जेवणाआधी आणि जेवणानंतरच्या रक्तातील आणि लघवीतील साखरेच्या चाचण्या निरीक्षणासाठी वापरल्या जात होत्या.
मधुमेह नियंत्रणात ठेवण्याची गरज लक्षात घेऊन आणि नियंत्रणाचा सर्वसमावेशक दृष्टिकोन प्रदान करून मधुमेह व्यवस्थापनासाठी HbA1c टेस्ट महत्त्वपूर्ण बनली आहे. प्रभावी HbA1c- टेस्ट वर आधारून मधुमेहाचे नियंत्रण केल्यास मधुमेह असलेल्या व्यक्तींसाठी चांगले आरोग्य राखण्यास मदत करते.
हिमोग्लोबिन A1c (HbA1c) चाचणी म्हणजे काय? What is a hemoglobin A1c (HbA1c) test? | Health Special
hemoglobin A1c (HbA1c) चाचणी ही एक रक्त चाचणी आहे जी सुमारे दोन ते तीन महिन्यांच्या कालावधीत तुमच्या रक्तातील साखरेच्या सरासरी पातळीचे सर्वसमावेशक दृश्य देते. ग्लुकोज, म्हणजेच आपल्या रक्तातील एक घटक आहे जो की आपल्याला आपल्या आहारातून मिळतो आणि आपल्या रक्तप्रवाहात प्रवाहित होतो, सोबतच आपल्या पेशींसाठी एक महत्त्वाचा उर्जा स्त्रोत म्हणून काम करतो.
इन्सुलिन (insulin), हे एक संप्रेरक आहे, आणि हे पेशींमध्ये ग्लुकोजच्या प्रवेशास सुलभ करते. मधुमेहाच्या बाबतीत, ज्या व्यक्तीला मधुमेह झाला आहे त्याचे शरीर पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही किंवा पेशींचा अप्रभावी वापर ग्लुकोजच्या शोषणात अडथळा आणतो, ज्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते. हे अतिरिक्त ग्लुकोज हेमोग्लोबिनशी जे की आपल्या लाल रक्तपेशींमधील प्रथिन आहे त्याच्याशी जोडले जाते. जसजसे रक्तातील ग्लुकोजचे प्रमाण वाढते तसतसे अधिक हिमोग्लोबिन ग्लुकोजसह लेपित होते. A1C चाचणी ग्लुकोज-लेपित हिमोग्लोबिन असलेल्या लाल रक्त पेशींची टक्केवारी मोजते.
A1C चाचणी गेल्या तीन महिन्यांतील तुमची सरासरी ग्लुकोज पातळी दर्शवू शकते कारण: An A1C test can show your average glucose level over the past three months because
ग्लुकोज बाइंडिंग (Glucose binding): लाल रक्तपेशींचे आयुष्य अंदाजे तीन महिने असते. या पेशींच्या आयुष्याच्या कालावधीसाठी ग्लुकोज आपल्या लाल रक्तपेशींमधील हिमोग्लोबिनला जोडते.
High A1C level मधुमेहाशी संबंधित रक्तातील उच्च ग्लुकोजचे सूचक म्हणून काम करते. हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की मधुमेहामुळे हृदयविकार, किडनी समस्या आणि मज्जातंतूंचे नुकसान यासह गंभीर आरोग्य समस्या निर्माण होऊ शकतात.
हे का वापरले जाते? Why is it used?
A1C चाचणी मधुमेहाच्या संदर्भात अनेक आवश्यक उद्दिष्टे पूर्ण करते:
- टाइप 2 मधुमेहाचे निदान करणे (Diagnosing Type 2 Diabetes): टाईप 2 मधुमेहामध्ये, जेव्हा तुमचे शरीर रक्तप्रवाहातून तुमच्या पेशींमध्ये ग्लुकोज वाहून नेण्यासाठी अपुरे इंसुलिन तयार करते किंवा जेव्हा तुमच्या पेशी इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाही तेव्हा रक्तातील ग्लुकोजची पातळी वाढते.
- प्रीडायबेटिस (Prediabetes): प्रीडायबेटिसची स्थिती म्हणजे तुमच्या रक्तातील ग्लुकोजची पातळी सामान्य मर्यादेच्या पलीकडे वाढलेली तर आहे परंतु ते मधुमेह निदानाच्या उंबरठ्यावर नाही. निरोगी आहाराचा अवलंब करणे आणि नियमित व्यायाम करणे यासारख्या जीवनशैलीतील बदलांची अंमलबजावणी केल्याने पूर्व-मधुमेहापासून टाइप 2 मधुमेह होण्यास प्रतिबंध करू शकतो.
- मधुमेहाचे निरीक्षण करणे (Monitoring diabetes): ज्यांना मधुमेह किंवा पूर्व-मधुमेह आहे त्यांच्यासाठी हे रक्तातील साखरेच्या व्यवस्थापनावर वेळोवेळी लक्ष ठेवण्यास मदत करते.
कोणाला HbA1c चाचणीची आवश्यकता आहे? Who needs an HbA1c test? | Health Special
खालील गटांसाठी HbA1c चाचणीची शिफारस केली जाते:
HbA1c चाचणी शिफारसी:
- वय 45 आणि त्याहून अधिक: या वयोगटातील व्यक्तींना मधुमेहाचा धोका जास्त असतो, त्यामुळे नियमित चाचणी करून संभाव्य लक्षण लवकर ओळखून त्याचे व्यवस्थापन करण्यास मदत करते. जर हे प्रारंभिक HbA1c परिणाम सामान्य असतील तर याच्या प्रतिबंधासाठी दर 3 वर्षांनी ही चाचणी पुन्हा करा.
- प्रीडायबेटिस: जर HbA1c प्रीडायबेटिस सूचित करत असेल, तर दर 1-2 वर्षांनी चाचणी करा; तसेच जीवनशैलीतील बदलांसाठी आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन योग्य ते बदल करा. पालन करा.
- मधुमेह निदान: जर मधुमेह असल्याचे निदान झाले तर मग त्यावर घेत असलेल्या उपचाराची परिणामकारकता आणि स्थिती व्यवस्थापनावर लक्ष ठेवण्यासाठी वर्षातून किमान दोनदा चाचणी करा.
तुमचे वय ४५ वर्षांपेक्षा कमी आहे आणि तुम्हाला मधुमेह होण्याची शक्यता जास्त आहे जर आपण:
- प्रीडायबेटिक आहात
- मधुमेहाचा कौटुंबिक इतिहास म्हणजेच घरात पालकांना मधुमेह आहे, विशेषत: जास्त वजन असल्यास
- उच्च रक्तदाब किंवा उच्च कोलेस्ट्रॉल असेल
- हृदयरोग किंवा स्ट्रोकचा इतिहास असेल
- गर्भधारणेदरम्यान गर्भावस्थेतील मधुमेह किंवा 9 पौंडांपेक्षा जास्त वजनाच्या बाळाला जन्म दिला असेल
- पॉलीसिस्टिक डिंबग्रंथी सिंड्रोम (PCOS)
नियमित तपासणी आणि निरोगी जीवनशैली या शक्यतांचे व्यवस्थापन करण्यात मदत करू शकते.
तुम्हाला मधुमेहाची पुढील लक्षणे दिसून आल्यास A1C चाचणीची आवश्यकता असू शकते, जसे की:
- जास्त तहान लागते
- वारंवार लघवी होणे
- नकळत वजन कमी होणे
- सततची भूक लागणे
- दृष्टी अंधुक होणे
- हात किंवा पाय सुन्न पडणे
- थकवा
- कोरडी त्वचा
- हळू- हळू बरे होणारे फोड
- संक्रमणाची वाढलेली संवेदनशीलता
A1C चाचणीमध्ये लहान सुई वापरून तुमच्या हातातील रक्तवाहिनीतून रक्ताचा नमुना घेण्यात येतो. या चाचणीसाठी कोणत्याही विशिष्ट तयारीची आवश्यकता लागत नाही.
A1C रिपोर्ट्स चा अर्थ काय? What do A1C reports mean?
A1C अहवाल तुमच्या रक्तातील ग्लुकोज-बद्ध हिमोग्लोबिनची (Glucose-bound hemoglobin) टक्केवारी दर्शवितो. आपल्यासाठी सामान्य टक्केवारी काय आहे हे आपल्या आरोग्य आणि वयानुसार बदलते जे मधुमेह किंवा पूर्व-मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी आवश्यक आहे:
– सामान्य: A1C 5.7% पेक्षा कमी
– पूर्व-मधुमेह: A1C 5.7% आणि 6.4% दरम्यान
मधुमेह: Diabetes
– A1C पातळी 6.5% पेक्षा जास्त मधुमेह दर्शवते.
– 7% वरील पातळी अनियंत्रित मधुमेह सूचित करते.
हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की A1C चाचणी गर्भधारणा मधुमेह किंवा टाइप 1 मधुमेहाचे निदान करण्यासाठी वापरली जात नाही. याव्यतिरिक्त, जर तुम्हाला अशक्तपणा, रक्त विकार, मूत्रपिंड निकामी किंवा यकृत रोग यासारख्या परिस्थिती असतील तर, A1C परिणाम मधुमेह निदानासाठी अचूक असू शकत नाहीत. अशा परिस्थितीत, मधुमेह आणि पूर्व-मधुमेहाचे मूल्यांकन करण्यासाठी वैकल्पिक चाचण्यांची मदत घेतली केली जाऊ शकते. एकूणच, हिमोग्लोबिन A1C हे मधुमेह नियंत्रणाचे निरीक्षण करण्यासाठी एक मौल्यवान मापदंड आहे.
रक्तातील साखरेचे निरीक्षण हे जेवणाआधी किंवा नंतर करणे काही वेळेस विविध घटकांमुळे फसवे ठरू शकते. नियमित स्व-निरीक्षण आणि जागरूकता व्यक्तींसाठी, विशेषत: ज्यांना मधुमेह किंवा मधुमेहाच्या जोखीम घटक आहेत, त्यांचे आरोग्य प्रभावीपणे समजून घेण्यासाठी आणि व्यवस्थापित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे.